Z tego artykułu dowiesz się:
- Jakie wymagania powinna spełniać skuteczna klauzula modyfikacyjna
Klauzula modyfikacyjna powinna wskazywać skonkretyzowane okoliczności, których wystąpienie będzie uprawniać przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy (np. ceny) bądź zastąpienia jej nowym wzorcem umownym. Nie jest to jednak jedyne wymaganie. Ważnych wskazówek dostarcza praktyka orzecznicza Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz orzecznictwo sądów krajowych.
Dokonując oceny klauzuli modyfikacyjnej dotyczącej zmiany całkowitego kosztu usługi świadczonej na rzecz konsumenta Trybunał Sprawiedliwości zauważył, że konieczne jest w szczególności wskazanie powodów lub sposobu zmiany takiego kosztu (pkt 24 wyroku z 26 kwietnia 2012 r., C-472/10).
Zasadnicze znaczenie ma również możliwość przewidzenia przez konsumenta, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, zmian jakie przedsiębiorca może wprowadzić do wzorca umowy w zakresie dotyczącym opłat związanych ze świadczoną usługą (pkt 28 tego wyroku).
W wyroku z 21 marca 2013 r., C-92/11 zapadłym na tle postanowienia zezwalającego przedsiębiorcy na jednostronną zmianę kosztów dostawy gazu, Trybunał Sprawiedliwości podkreślił wymóg przejrzystości. Stwierdził bowiem, że zasadnicze znaczenie ma to, czy umowa wskazuje „w sposób przejrzysty powody i sposób zmiany opłat związanych ze świadczoną usługą, tak że konsument może przewidzieć, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, ewentualne zmiany tych opłat” (pkt 49).
Jak zaznaczył Trybunał, istotne jest także, aby w konkretnych warunkach rynkowych, przyznane konsumentowi uprawnienie do rozwiązania umowy mogło być skutecznie wykonane, tzn. aby mógł rzeczywiście zmienić dostawcę usług (pkt 54). Co więcej okoliczność, iż klauzula przewiduje uprzednie poinformowanie konsumenta o zmianie i możliwości wypowiedzenia umowy, nie uchyla obowiązku poinformowania konsumenta przed zawarciem umowy w sposób prosty i zrozumiały o głównych warunkach wykonywania takiego prawa do jednostronnej zmiany (pkt 52).
Na gruncie krajowym trzeba pamiętać o uchwale 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 roku w sprawie III CZP 29/17, w której dopuszczalność klauzul modyfikacyjnych jest zależna od ich przejrzystości.
Chodzi tutaj w szczególności o konieczność przejrzystego wskazania przyczyn uprawniających do zmiany i jej sposobu (mechanizmu), aby konsument miał możliwość przewidzenia, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów zmian, jakie może wprowadzić przedsiębiorca lub ich konsekwencji ekonomicznych.
Kluczowe nie jest zatem to, jak przedsiębiorca stosuje klauzulę modyfikacyjną, lecz to, czy konsument miał możliwość przewidzenia, jak będzie stosowana.
W wyroku z dnia 15 lutego 2019 r. I NSK 4/18 Sąd Najwyższy zauważył, że nie każda klauzula modyfikacyjna może stanowić podstawę prawną do wydania nowego wzorca lub wprowadzenia zmian do dotychczasowego wzorca. Przedsiębiorca nie powinien zatem być uprawniony do wprowadzenia nowego wzorca lub zmian w już istniejącym, w dowolnym czasie i zakresie. Wprowadzenie zmian nie może być zaskakujące dla konsumenta, więc u ich podstaw muszą istnieć usprawiedliwione powody, znane uprzednio konsumentom. Oznacza to, że klauzule modyfikacyjne powinny spełniać wymagania co do poziomu ich szczegółowości i konkretyzacji. Sąd Najwyższy przychylił się również do stanowiska doktryny oraz orzecznictwa, zgodnie z którym klauzula modyfikacyjna nie może uprawniać do zmian, które:
- prowadziłyby do naruszenia istoty umowy,
- dotyczyłyby istotnych elementów umowy bądź
- miałyby blankietowy charakter.
Klauzula modyfikacyjna powinna wskazywać sytuacje faktyczne, w których może dojść do jednostronnej zmiany stosunku prawnego oraz kryteria takich zmian, aby możliwa była ocena przez konsumenta, czy zaistniały przyczyny uzasadniające wydanie nowego lub zmianę dotychczasowego wzorca, oraz czy w zaistniałych okolicznościach zachowanie przedsiębiorcy było usprawiedliwione.
Reasumując klauzula modyfikacyjna powinna spełniać minimalne standardy. W szczególności, klauzula powinna:
- być na tyle precyzyjna, aby chronić konsumenta przed arbitralnością przedsiębiorcy,
- wskazywać skonkretyzowane okoliczności uzasadniające ewentualną zmianę dotychczasowego albo wydanie nowego wzorca, aby możliwa była ocena zachowania przedsiębiorcy wydającego wzorzec, a przy tym
- nie może ona uprawniać do dokonania takich zmian, które naruszałyby istotne elementy umowy.
W kolejnej części artykułu omówię, czym różnią się materialnoprawne podstawy zmian umowy od trybu ich dokonania, a ponadto wskażę skutki, jakie rodzi brak klauzul modyfikacyjnych w umowie.
Potrzebujesz wsparcia prawnego? Dowiedz się więcej na stronach specjalizacji Prawo telekomunikacyjne, Prawo konsumenckie oraz Prawo gospodarcze i cywilne.