Podstawy zmian umowy – co zrobić, kiedy brak klauzul modyfikacyjnych? Część 3.

Podstawy zmian umowy – co zrobić, kiedy nie ma klauzul?

Z tego artykułu dowiesz się:

  • Jakie przesłanki pozwalają na zmianę umowy i w jakim trybie nastąpi zmiana?
  • Co, jeśli w umowie brak klauzul modyfikacyjnych?
  • Jakie rozbieżności na tle klauzul modyfikacyjnych występują w orzecznictwie sądów powszechnych?

Umowy z konsumentami powinny zawierać materialnoprawne przesłanki dokonywania ich zmian lub zastąpienia istniejącego wzorca nowym. Co to oznacza?

Przesłanki i tryb zmiany umowy

Umowy powinny określać warunki umowne, które mogą ulec zmianie oraz skonkretyzowane okoliczności, w jakich będzie to możliwe. Tryb zmiany określa przepis art. 384 1 k.c., zgodnie z którym wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże druga stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384 k.c., a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia.

Art. 384 § 1 k.c. stanowi zaś, że ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy (§ 1).

Procedurę dokonywania zmian mogą określać także inne przepisy prawa właściwe dla danego typu umów. Jest nim przykładowo Prawo telekomunikacyjne, dalej: Pt (art. 61 ust. 1-7, art. 60a ust. 1-5, 57 ust. 6 i art. 56 ust. 3 pkt 9 i 18) w zakresie zmiany umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych, w tym Regulaminu lub Cennika.

Jakie obowiązki ma dostawca usług?

Przepisy Pt nakładają na dostawcę obowiązek poinformowania Abonenta, w wymaganej prawem formie oraz z minimalnym wyprzedzeniem, o proponowanych zmianach ze wskazaniem ich treści, jak i o prawie Abonenta wypowiedzenia umowy w razie braku ich akceptacji, a ponadto, że w takim przypadku dostawcy przysługuje bądź nie zwrot przyznanej ulgi.

Co, jeśli w umowie brak jest skutecznej klauzuli modyfikacyjnej?

Zmiany umowy mogą być wprowadzone za zgodą drugiej strony, na zasadzie konsensusu. Jeśli zawarcie aneksu do umowy jest z różnych powodów niemożliwe, rozważenia wymaga jej wypowiedzenie.

Jak już wcześniej wskazano, cechą umów terminowych jest ich trwałość przez czas, na jaki zostały zawarte. To oznacza, że taką umowę należy respektować i ją wykonywać do upływu oznaczonego w umowie terminu.

W przypadku umów ciągłych, których cechą jest brak gwarancji trwałości stosunku prawnego, kodeks cywilny zezwala na ich wypowiedzenie z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu (art. 365 1 k.c.).

Gdy stroną umowy na czas nieoznaczony jest konsument, wypowiedzenie umowy przez przedsiębiorcę może jednak nastąpić wyłącznie z ważnych przyczyn (patrz art. 385 3 pkt 15 k.c.).

Rozbieżności w orzecznictwie?

W wyroku z 15 lutego 2019 r. w sprawie I NSK 4/18, Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że przepis art. 384 1 KC nie stanowi samoistnej podstawy do dokonania jednostronnej modyfikacji istniejących stosunków obligacyjnych.

Do skutecznego związania nowym lub zmienionym wzorcem niezbędna jest podstawa ustawowa lub podstawa kontraktowa w postaci zawartej w treści umowy klauzuli modyfikacyjnej, przewidującej możliwość wydania nowego wzorca lub dokonania zmiany istniejącego wzorca.

Konieczne upoważnienie

W uzasadnieniu tego stanowiska Sąd Najwyższy powołał zasadę pacta sunt servanda, zasadę autonomii woli i równorzędności stron oraz zasadę sprawiedliwości kontraktowej, które nie pozwalają na zmianę wcześniej zawartej umowy przez jednostronne działanie jednej ze stron, bez porozumienia z drugą stroną stosunku zobowiązaniowego.

Jak zauważa Sąd brak jest wystarczających argumentów uzasadniających przyjęcie, że jedna ze stron umowy może bez upoważnienia umownego albo ustawowego i całkowicie swobodnie – co do przyczyn i treści zmian – modyfikować już istniejący stosunek umowny.

W ocenie Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrażonej w wyroku z dnia 27 maja 2021 r. XVII AmA 4/19 uregulowania zawarte w Prawie telekomunikacyjnym (dalej: Pt) same w sobie nie stanowią podstawy do jednostronnej zmiany warunków umów, w tym cennika, o ile w umowie wyraźnie nie zastrzeżono takiej możliwości i nie określono wystarczająco precyzyjnie okoliczności w jakich to może nastąpić.

Do odmiennych wniosków doszedł ten sam Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku z dnia 4 grudnia 2020 r. XVII AmA 5/20.

Sam przepis wystarczy

Analiza uzasadnienia w/w wyroku dostarcza następujących wniosków:

  1. przepisy Pt przyznają przedsiębiorcy telekomunikacyjnemu prawo do kształtowania cen świadczonych usług zarówno w zakresie ich pierwotnego określenia, jak i ich modyfikowania w czasie trwania umowy o świadczenie usług. Przepisy Pt stanowią także wyłączną i pełną podstawę do oceny tego, czy dostawca może dokonać podwyżki cen swoich usług na warunkach, na jakich ta podwyżka została przeprowadzona;
  2. w zakresie kształtowania cen świadczonych usług przepisy Pt, w tym art. 61 Pt, stanowią szczególną regulację w stosunku do przepisów k.c., wyczerpująco określając sposób zmiany umowy i nie uzależniając przy tym dopuszczalności zmiany cennika od istnienia klauzuli modyfikacyjnej oraz dopuszczając zmianę cennika także w przypadku umów zawartych na czas określony;
  3. rozwiązania prawne wpisane do art. 61 Pt określają tryb postępowania dostawcy przy zmianie cennika, ale też są dla niego źródłem materialnoprawnych obowiązków takich jak wprowadzenie nowych cen do cennika oraz ich ukształtowanie na podstawie przejrzystych, obiektywnych i niedyskryminujących kryteriów, konieczność poinformowania abonenta czy i kiedy przysługuje mu prawo wypowiedzenia umowy oraz prawo do zatrzymania ulgi, o której mowa w art. 57 ust. 6 Pt;
  4. operator telekomunikacyjny (dostawca usługi) ma prawo do jednostronnej zmiany cennika w mającej charakter ciągły, trwającej umowie o świadczenie usług telekomunikacyjnych. Osłabienie pozycji kontraktowej Abonenta jest w tym przypadku rekompensowane w/w materialnoprawnymi obowiązkami obciążającymi dostawcę usług;
  5. zmiana cen usług może nastąpić w trakcie wykonywania umowy zawartej na czas nieokreślony. Z kolei brzmienie art. 57 ust. 6 Pt, do którego w kwestii pojęcia ulgi dla Abonenta kieruje art. 61 ust. 6 Pt, jest wyraźną wskazówką dla przyjęcia, że zmiana cennika może być wprowadzona w odniesieniu do wykonywanych umów zawartych na czas określony.

Jak zauważa Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zmiana umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych z konsumentem nie jest możliwa tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy w umowie znajduje się klauzula modyfikacyjna określająca materialnoprawne podstawy do zmiany warunków umowy.

Podsumowanie

Nie zawsze dopuszczalność zmiany umowy zawartej z uwzględnieniem wzorca umownego uzależniona jest od istnienia w niej odpowiedniej klauzuli modyfikacyjnej. Odrębny od art. 384 1 k.c. przepis ustawy może stanowić alternatywne wobec klauzuli modyfikacyjnej źródło uprawniające do wprowadzenia zmiany uregulowanej w tym przepisie.

W analizowanej sprawie źródłem uprawnienia do zmiany umowy jest przepis art. 61 Pt. Jeżeli taka zmiana dokonywana jest na podstawie konkretnego postanowienia umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych wprowadzającego klauzulę modyfikacyjną, to wówczas nie ma zastosowania art. 61 Pt, ponieważ zmiana cen usług nie może być wtedy uznana za zmianę warunków umowy w oparciu o art. 61 Pt.

Z kolei w przypadku braku w umowie klauzuli modyfikacyjnej, przez co należy rozumieć także jej zbytnią ogólnikowość lub blankietowy charakter, jednostronna zmiana warunków umowy przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego jest dopuszczalna, pod warunkiem zachowania przez niego wymogów przewidzianych w art. 61 Pt.

Potrzebujesz wsparcia prawnego? Dowiedz się więcej na stronach specjalizacji Prawo telekomunikacyjne, Prawo konsumenckie oraz Prawo gospodarcze i cywilne.

Ta strona używa plików cookies. Dowiedz się więcej o celu ich używania i zmianie ustawień cookies w swojej przeglądarce. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookies.