Początek roku szkolnego już za trzy tygodnie, a Ministerstwo Edukacji i Nauki przedstawiło projekt nowelizacji ustawy Prawo oświatowe oraz Karty Nauczyciela. Już w pierwszych zdaniach uzasadnienia projektu ustawy dowiadujemy się, że celem nowelizacji jest wzmocnienie roli organu nadzoru pedagogicznego, w tym kuratora oświaty lub właściwego ministra.
Lista proponowanych zmian jest długa, a ich ciężar merytoryczny dotyczy przede wszystkim sposobu powoływania, odwoływania i zawieszania dyrektora szkoły lub placówki. Projekt nowelizacji zdecydowanie wzmacnia rolę organu nadzoru, ograniczając jednocześnie kompetencje dyrektorów szkół.
Co czeka polskie szkoły i ich dyrektorów po wejściu w życie proponowanych zmian?
W roli głównej – kurator oświaty
Powołanie dyrektora szkoły lub placówki oświatowej na krócej niż 5 lat oraz odwołanie nauczyciela pełniącego stanowisko kierownicze w trakcie roku szkolnego bez wypowiedzenia w przypadkach szczególnie uzasadnionych będzie wymagać pozytywnej opinii kuratora – to pierwsze z proponowanych zmian w nowelizowanej ustawie. W przypadku szkół i placówek artystycznych wymagana będzie pozytywna opinia ministra właściwego ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Wybór dyrektora szkoły lub placówki osoby, która nie jest nauczycielem będzie wyglądał podobnie. Dotychczas wymagane było jedynie zasięgnięcie opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Po wprowadzeniu proponowanych zmian obowiązkiem będzie uzyskanie pozytywnej opinii.
Wybór kandydata na dyrektora i odwołanie dyrektora
Nowelizacja ustawy istotnie zmienia również kryteria wyboru kandydata na dyrektora szkoły lub placówki. Kurator będzie miał teraz aż 5 głosów w komisji konkursowej niezależnie od faktycznej liczby jego przedstawicieli biorących udział w posiedzeniu komisji. Dotychczas miał 3.
W projekcie proponuje się również daleko idące zmiany w trybie odwołania dyrektora.
Jeśli dyrektor szkoły lub placówki, także niepublicznej, nie wykona w określonym terminie zaleceń, które wydał organ nadzoru, kurator oświaty będzie mógł wystąpić do organu prowadzącego szkołę lub placówkę z wnioskiem o jego odwołanie w trakcie roku szkolnego bez wypowiedzenia. Termin na odwołanie dyrektora przez organ prowadzący wynosić będzie nie więcej niż 14 dni od otrzymania wniosku kuratora. Bezskuteczny upływ tego terminu spowoduje, że z mocy prawa wygaśnie powierzenie stanowiska dyrektorowi szkoły lub placówki. Wygaśnięcie to stwierdzi kurator oświaty, zawiadamiając o tym organ prowadzący szkołę lub placówkę.
W obecnym stanie prawnym, o odwołaniu dyrektora decyduje organ prowadzący szkołę lub placówkę, choć wniosek kuratora oświaty o odwołanie jest dla organu prowadzącego wiążący. Warto podkreślić, że sam wniosek nie sprawia jednak, że odwołanie jest skuteczne. Potrzebne jest do tego współdziałanie organu prowadzącego, a sama procedura jest dwuetapowa.
Zawieszenie dyrektora
W myśl nowych przepisów organ nadzoru będzie mógł wystąpić do organu prowadzącego szkołę lub placówkę oświatową z wnioskiem o zawieszenie dyrektora w pełnieniu przez niego obowiązków. Co istotne, będzie to możliwe jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania dyscyplinarnego wobec dyrektora. Co może być powodem zawieszenia? Sytuacja, w której kurator oświaty stwierdzi po stronie dyrekcji szkoły uchybienia związane z zagrożeniem bezpieczeństwa uczniów.
W sytuacji pandemii COVID-19 przesłanka ta może mieć szczególne znaczenie, zwłaszcza gdy pojęcie zagrożenia bezpieczeństwa uczniów nie zostanie doprecyzowane. Zbyt ogólne jego rozumienie może skutkować daleko idącym interwencjonizmem po stronie organu nadzoru.
Zajęcia dodatkowe w szkole pod ścisłym nadzorem
Kolejne ograniczenia nowelizowanej ustawy dotykają bezpośrednio kompetencji dyrektora szkoły w kwestii organizowania i przeprowadzania dodatkowych zajęć w szkole przez stowarzyszenia oraz inne organizacje pozarządowe. Po zmianach, dyrektor będzie musiał uzyskać pozytywną opinię kuratorium na organizację i prowadzenie takich zajęć. Wymagana będzie również pisemna zgoda rodziców lub pełnoletniego ucznia na udział w tych zajęciach. Wcześniej, dyrektor będzie zobligowany przekazać rodzicom bądź pełnoletniemu uczniowi zarówno opinię organu nadzoru, jak i pełną informację o celach i treściach realizowanego programu zajęć.
W praktyce może to oznaczać dla dyrektorów szkół istotne trudności, choćby natury organizacyjnej, w przygotowaniu dodatkowych zajęć dla dzieci i młodzieży. Takie ograniczenia mogą być przyczyną braku odpowiednich inicjatyw po stronie dyrekcji szkoły – rzecz jasna ze szkodą dla samych uczniów.
Podsumowanie
Zmiany, które proponuje Ministerstwo będą głęboko skutkować na dotychczasową pozycję, obsadę i pracę dyrektorów szkół i placówek. Łatwo przewidzieć, że za wzmocnieniem roli organu nadzoru pójdą określone działania. Sytuacja w szkole może zmieniać się dynamicznie w trakcie roku szkolnego, a zmiany te nie zawsze będą korzystne dla uczących się w niej dzieci i młodzieży. Nagłe i nieprzewidziane sytuacje mogą skutkować spadkiem poziomu nauczania i pogorszeniem wyników uczniów oraz ich bezpieczeństwa.
Vacatio legis, czyli okres między publikacją aktu prawnego a jego wejściem w życie jest krótki i wynosi (z wyjątkami) 14 dni od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Dyrektorzy szkół muszą liczyć się zatem z szybkim procedowaniem i obowiązywaniem nowego prawa, zanim jeszcze na dobre rozpocznie się nowy rok szkolny. Obecnie trwają uzgodnienia międzyresortowe i konsultacje publiczne.
Potrzebujesz wsparcia prawnego? Dowiedz się więcej na stronie specjalizacji Prawo oświatowe.